آیا سرمایه گذاری در بخش ریسندگی توجیه اقتصادی دارد؟

گفتگو مجله نساجی کهن با مهندس مهدی شیروانی – مدیر عامل شرکت تکنوتکس در رابطه با سرمايه گذاري در بخش ريسندگی

صنعت ریسندگی به چه معناست؟

نخ سازه ای بلند و باریكی است كه از اجتماع الیاف كنار همدیگر تشكیل شده است ویژگی های نخ منشعب از دو مولفه می باشد، ویژگی اول آن الیاف تشكیل دهنده ی آن آست بطوریكه می توان گفت نخ ویژگی های الیاف را به ارث می برد و مولفه دوم ساختار نخ است.

به فرآیندی كه در آن الیاف، به نخ تبدیل میشود ریسندگی گفته میشود و جزو صنایعی است كه از همان ابتدا بشر به آن پی برده است بشر اولیه در ابتدا با استفاده از یك دوك چوبی ساده توانست الیاف را به دور هم بتابد و نخ تولید كند برای قرن ها انسان برای ریسندگی نخ از همین روش ابتدایی استفاده میكرد تا اینكه در قرن چهاردهم میلادی اولین گام ها در مسیر ماشینی كردن فرآیند ریسندگی برداشته شد.

نهایتا در قرن هجدهم میلادی ماشین ریسندگی توسط ریچارد آرك رایت اختراع شد و تحول عظیمی در صنعت تولید نخ به وجود آورد اختراع ماشین ریسندگی به صورت عمده سبب افزایش سرعت تولید محصول، كاهش هزینه ها و همچنین افزایش كیفیت محصول تولیدی شد.

به طورکلی فرایند ریسندگی به دو دسته‌ی عمده‌ شیمیایی و مکانیکی تقسیم می‌شود

الف – ریسندگی شیمیایی : در این سیستم‌ مواد پلیمری مختلف طی عملیات ریسندگی به فیلامنت تبدیل خواهند شد. در ریسندگی شیمیایی به چند روش می‌توان فیلامنت تولید کرد. این روش‌ها شامل ذوب ریسی، ترریسی و خشک ریسی می‌شوند.

در طی فرایند ذوب ریسی الیاف ترموپلاستیک که در اثر حرارت به راحتی نرم می‌شوند، با عبور از روزنه‌های رشته ساز دستگاه به شکل رشته‌های طولانی در می‌آیند. این رشته‌ها به روش‌های مختلفی خنک می‌شوند و نهایتا تبدیل به الیاف می‌شوند. مشهورترین الیافی که با این فرایند تولید می‌شوند الیاف پلی استر و نایلون هستند.

ب – ریسندگی مکانیکی : یكی از اولین روش های تهیه منسوج بشر بر اساس ریسندگی مكانیكی از الیاف منقطع یا Staple   می باشد در این فرایند الیاف کوتاه کنار همدیگر قرار می‌گیرند و تحت فرایند تاب به یک رشته‌ی بلند و باریك تحت عنوان نخ تبدیل می‌شوند.

در یک دسته بندی کلی ریسندگی مکانیکی به دو دسته‌  سیستم ریسندگی متداول یا قدیمی و سیستم ریسندگی مدرن تقسیم می‌شود. سیستم متداول همان سامانه‌ ریسندگی رینگ است. سیستم مدرن نیز شامل سامانه‌های  چرخانه‌ای، اصطکاکی و ایرجت می‌شود.

به طور کلی می‌توان گفت که سیستم های مدرن به بازار عرضه شدند تا مشکلات سیستم رینگ را حل کنند. این فرایندها از لحاظ کمی برتر از سیستم رینگ هستند اما از نظر کیفیت محصول تولیدی کماکان سیستم رینگ پیشتاز است.

بسته به طول الیافی که به عنوان مواد اولیه به این سامانه تغذیه می‌شوند، دو سیستم الیاف کوتاه یا Short  Staple Spinning  و  الیاف بلند یا Long Staple Spinning را خواهیم داشت.

در سیستم الیاف کوتاه ، الیافی تغذیه می‌شوند که دارای طول کمتر از ۵۰ میلی‌متر باشند. از جمله الیافی که به این روش تغذیه می‌شوند الیاف پنبه و الیاف مصنوعی که به صورت مخلوط با پنبه ریسیده می‌شوند هستند. به همین علت به این روش ، سیستم ریسندگی پنبه‌ای نیز گفته می‌شود.

در سیستم ریسندگی الیاف بلند، الیافی به سیستم تغذیه می‌شوند که دارای طول بیش از ۵۰ میلی‌متر هستند. عمده‌  الیافی که به این سامانه تغذیه می‌شوند الیاف پشم هستند و به همین علت نام دیگر این سامانه، سیستم ریسندگی الیاف پشم است.

در این روش با تغییر الیافی که به خط ریسندگی تغذیه می‌شوند، سه دسته بندی مختلف داریم. اگر الیاف پشم کوتاه و ظریف مانند پشم مرینوس به خط ریسندگی تغذیه شوند، سیستم ریسندگی فاستونی یا Worsted را خواهیم داشت. حال اگر در سیستم فاستونی فرایند شانه زنی الیاف را حذف کنیم ریسندگی نیمه فاستونی یا Semi Worsted  را خواهیم داشت. نخی که نهایتا در ریسندگی نیمه فاستونی تولید می‌شود به عنوان نخ خاب فرش ماشینی و کاموا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اگر الیاف پشم طویل و ضخیم‌تر مثل پشم گوسفندان آسیایی تغذیه شود، ریسندگی پشمی یا Wool Spinning  را خواهیم داشت. محصول تولیدی این سیستم به عنوان نخ خاب قالی و نخ پود پتو و الیاف پشم قالی یا Carpet Wool مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

کدام سیستم ریسندگی بهتر است؟

همواره مهمترین دیدگاه بررسی كارآمد بودن و یا عدم كارآمدی یك سیستم بررسی از دیدگاه اقتصادی آن سیستم می باشد از مشكلات اقتصادی ریسندگی مكانیكی از الیاف منقطع(استیپل) را میتوان به ماشین آلات مورد نیاز در ریسندگی الیاف استیپل كه طولانی ترین خط تولید در تمام قسمت های صنعت نساجی می باشد را نام برد كه نیازمند سرمایه گذاری اولیه نسبتا زیادی هست.

این امر سبب می گردد كه قیمت تمام شده نخ تولیدی در این سیستم بسیار بالا باشد و تمایل به سرمایه گذاری در این سیستم نیز بسیار كم می باشدیكی دیگر از ضعف های این ریسندگی مكانیكی فضای اشغال شده توسط ماشین آلات زیاد است از مشكلات دیگر این سیستم استفاده از نیروی انسانی زیاد هست در این سیستم ریسندگی مكانیكی از الیاف منقطع تلاش زیادی شده تا وابستگی تولید به نیروی انسانی را كاهش دهد و این تلاش در بعضی قسمتها مانند حلاجی موفقیت آمیز بوده است ولی در سایر قسمت ها اثر چندانی نداشته است.

واضح است كه نیازمند بودن یك سیستم به نیروی انسانی، نشان دهنده ضعف آن سیستم است چرا كه نیروی انسانی در مقایسه با ماشین هزینه بسیار بیشتری را به سیستم تحمیل می كند و به علاوه دقت بسیار كمتری رادارد و موجب نایكنواختی تولید میگردد.

میزان تولید واردات و صادرات نخ در ایران 

به طور مثال حجم واردات پوشاک بصورت رسمی به کشور سالانه 60 میلیون دلار بوده در حالیکه این میزان از مسیر قاچاق به بیش از دو میلیارد دلار در سال می‌رسد.

سرمايه گذاری در بخش ريسندگی توجيه اقتصادي دارد؟

همانطور كه قبلا توضيح داديم چند نوع ریسندگی وجود دارد كه در ايران ميتوان به چند دسته تقسيم كرد:

1- ريسندگی پنبه اي

2- ریسندگی پشمی

3- ریسندگی اكریلیك

4- ‌ریسندگی پلی استر

در سیستم ریسندگی پشمی به دلیل كمبود الیاف پشم در ایران این ریسندگی زیاد وجود ندارد. در مورد ریسندگی پنبه ای هم باید اذعان داشت مواد اولیه كه همان الیاف پنبه هست بیشتر وارداتی هست و پنبه  داخل جوابگو حجم زیاد مصرف كارخانجات ریسندگی پنبه نمی باشد و این شركتها همیشه با مشكل واردات مواجه هستند

ولی متاسفانه هنوز شركتها ی بافندگی نیاز به واردات نخ دارند و از طرف دیگر شركتهای ریسندگی نیز وابستگی صددر صد به واردات مواد اولیه الیاف دارند .وابستگی شدید صنعت فرش ماشینی به الیاف اكریلیك می تواند خطرناك باشد و آینده  این صنعت را به ویژه در مواقع بحرانی در هاله ای از ابهام فرو برد.

سرمایه گذاری ریسندگی تا و به تاپس جهت تولید الیاف ظریف اكریلیك با توجه به نیاز بازار می تواند توجیه اقتصادی زیادی داشته باشد

گروه بعد ریسندگی شیمیایی كه مهمترین آن تولید نخ پلی استر در ایران هست خوشبختانه مواد اولیه این شركتها گرانول می باشد كه از تولیدات و فرآوردهای نفتی است و در ایران موجود است و شركتهای تولید كننده كمتر با كمبود مواد اولیه مواجه هستند موضوع بعدی در صنایع فرش ماشینی و پارچه بافی در حال حاضر نخ پلی استر مصرف بالایی دارد و میتوان نتیجه گرفت كه سرمایه گذاری در ریسندگی پلی استر صرفه اقتصادی بیشتری نسبت به ریسندگی های دیگر دارد.

متاسفانه بخاطر اینكه زمان بازگشت سرمایه درصنایع ریسندگی بیشتر از صنایع دیگر نساجی است سرمایه گذران در زمینه نساجی كمتر روبه سرمایه گذاری در ریسندگی می روند.

نكته ای كه باید متذكر بشوم این است كه متاسفانه بعضی از سرمایه گذاران در حال خرید ماشین آلات دست دوم و قدیمی از كشورهای دیگر و نصب و راه اندازی آن در ایران هستند و به این نكته توجه ندارند كه صنعت نساجی هر روز رو به پیشرفت هست و ما نیازمند نخ های با ظرافت بالا و باكیفیت وكاربرد جدید هستیم و باید ماشین آلاتی را خریداری و نصب و راه اندازی كنیم كه جوابگو خواسته مشتریانمان باشد.

متاسفانه باید بگویم كه ما شاهد واردات ماشین آلاتی هستیم كه واقعا میتوان گفت كه از رده خارج شده اند مثلا ماشین آلات ریسندگی اكریلیك وارد كرده اند كه توان تولید نهایت نمره نخ 21 متریك را دارد كه این نخ برای ماشین آلات بافندگی فرش كمتراز700 شانه كاربرد دارد ولی نیاز صنعت نخ های برای ماشین آلات بافندگی فرش ماشینی 1000 شانه به بالاست كه باید ما به این نكات جهت سرمایه گذاری توجه بیشتری داشته باشیم

وضعیت صنعت ریسندگی ایران از نظر سطح تكنولوژی

صنعت ریسندگی ایران باتوجه به پیشرفت های زیادی كه درمورد ماشین آلات ریسندگی دنیا در چند دهه اخیر داشتیم باید با تاسف اذعان داشت كه ما نتوانستیم پابه پای تكنولوژی روز دنیا پیش برویم و این خود دلایل و عوامل متعددی داشته است از جمله و مهمترین آن تحریم ها بوده است.

سرمایه گذران و مسئولین باید به این نكته واقف باشند كه تكنولوژی حرف اول را میزند در چند سال گذشته ما میبینم كشورهای اروپایی و تركیه در حال فروش ماشین آلات ریسندگی قدیمی و جایگزین كردن آن با ماشین آلات جدید هستند و صد افسوس كه خریداران این ماشین آلات بیشتر كشور ایران است .

خرید این ماشین آلات نه تنها كمكی به صنعت ریسندگی نمیكند بلكه باعث میشود ما از گردونه رقابت با رقبای خود عقب بی افتیم از طرفی هم باید تشكر كنیم از مدیران خوش فكری كه برای راه اندازی و پیشرفت این صنعت با مدیریت خوب خود و وارد كردن ماشین آلات جدید و بروز دنیا به اقتصاد این صنعت كمك شایانی كرده اند.

كیفیت نخ های تولیدی در ایران در بازارهای جهانی

در مورد كیفیت نخ به نظر من دو عامل مهم هست یكی نوع ماشین آلات و دیگری مواد اولیه و با توجه به اینكه مواد اولیه اكثر شركتهای ریسندگی وارداتی هست پس عامل مهم در كیفیت نخ را میتوان به ماشین آلات موجود در شركتها دانست.

شركتهای كه هنوز با ماشین آلات قدیمی كار میكنند متاسفانه نمیتوانند نخ مرغوب و با كیفیت بالا تولید كنند و در مقابل شركتهای كه ماشین آلات خود را به روز رسانی كرده اند و از تكنولوژی روز دنیا در صنعت ریسندگی بهره می برند در نتیجه تولید نخ با كیفیت و قابل رقابت با رقبای دیگر در بازار جهانی را دارند .

شاید بتوان  با قاطعیت گفت كه نخ پلی استر با توجه به مواد اولیه موجود در ایران و اینكه اكثر شركتهای تولید كننده از تكنولوژی روز برخوردار هستند نخ پلی استر با كیفیت بالایی را تولید میكنند و همانطور كه میبینیم در اكثر نمایشگاههای بین المللی هم ما فقط تولیدات نخ پلی استر از ایران را میبینم.

پیشنهاداتی برای بهبود صنعت ریسندگی ایران

همانطور كه توضیح دادیم برای بهبود صنعت ریسندگی باید در دو بخش مواد اولیه و ماشین آلات مورد تحقیق و بررسی قراردهیم و تغییرات اساسی در آن ایجاد كنیم.

در مورد مواد اولیه در حال حاضر با توجه به شركتهای كه در ایران فعالیت میكنند ما شاهد كمبود پنبه و آكریلیك هستیم و شاهد وابستگی شدید به واردات این دو ماده اولیه در صنعت ریسندگی هستیم . نظر به اینكه كارخانه تولید الیاف اكریلیك نیازمند سرمایه گذاری بالای هست باید دولت در این مورد وارد عمل بشود و با تخصیص اعتبارات به بخش خصوصی كارخانه تولید الیاف در ایران راه اندازی كند.

در زمینه پنبه نیز برای رسیدن به خودكفایی با طرح های تشویقی و سرمایه گذاری در بخش كشاورزی بیشتر اهمیت دهنداز جمله طرح پیش خرید پنبه كه خود مشوقی برای كشاورز برای سرمایه گذاری در بخش كشت پنبه می باشد. شركتهای ریسندگی نیز باید ماشین آلات خود را به روز رسانی كند كه این مورد نیز با حمایت دولت و اعطای اعتبارات بانكی به بخش خصوصی میسر میشود.

تامين مواد اوليه براي صنعت ریسندگی

ایران به جز پلی‌استر که در تولید آن کاملاً خودکفا هستیم نیاز مبرم به واردات ویسکوز و پنبه و پلي اكريليك دارد، و در حوزه پنبه به دلیل فقدان سرمایه‌گذاری مناسب، کم‌توجهی نسبت به بازسازی و نوسازی کارخانه‌های قدیمی و عدم حمایت مسئولان از پنبه‌کاران با کاهش چشمگیر تولید مواجهیم.

بعضی از کشورها مانند ازبکستان با هدف تمرکز بر صادرات کالاهای نهایی و تکمیل شده به سرمایه‌گذاری‌های کلان در زمینه تولید پنبه و نخ می‌پردازند و طی چند سال آینده، خام فروشی را به طور کامل حذف خواهند کرد. و با توجه به اين نكته كه يكي از منابع واردات پنبه به ايران از كشور ازبكستان هست ما با مشكل مواجه خواهيم شد.

در زمينه مواد اوليه اكريليك نيز بايد گفت بدليل مشكلاتي كه در شركت پلي اكريل اصفهان تنها توليد كننده الياف اكريليك در ايران وجود دارد نيز ميتوان گفت كه ما وابستگي شديد به واردات آن داريم كه در حال حاضر اين مواد بصورت الياف يا تاو به تاپس از كشورهاي مانند آلمان ، تركيه ، چين و ژاپن وارد ايران ميشود.